“Με ηνάγκασαν οι αντίπαλοί μου οι οποίοι πυρετικώς μ’ επολεμούσαν τον πρότερον
χρόνον. Με συκοφαντίες, περιφρόνησιν, υποτίμησιν της αξίας μου, διαμάχες
πολλές. Ποτές μου δεν έπαυσα να μεθοδεύω κόλπα πρωτότυπα ή να μετέρχομαι
παλαιά στρατιωτικά και διπλωματικά τεχνάσματα διά να εξαπατήσω Τούρκους και
Αρβανίτες. Δεν τα εννοούν εκείνοι οι λόγιοι τα καπάκια.
Εμείς τα εσπουδάσαμε κοντά εις τον Αλή, εις την αυλήν του, το πώς θα
παριστούμε ότι υποτασσόμεθα εις τον Οσμανλή ή ότι κάνουμε ανακωχήν, όμως
έχοντας άλλα σχέδια εν κρυπτώ. Να πολεμήσωμε το Σουλτανάτο. Να
κατεξολοθρεύσωμεν τον Τύρρανον.
Δαιμονισμένος ήμουν υπέρ της Πατρίδος. Επεχείρησα όλα τούτα, διά τους τύπους,
κατά τη συνήθειάν μου, να συνάψω νέες συμφωνίες και νέα καπάκια με τον Τούρκο,
όχι να προδώσω τον Αγώνα, μάρτυς μου ο Θεός, αλλά να στριμώξω την Κυβέρνησιν,
τον Κωλέττη, όπού μ’ εκαταδίωκε να με χαλάση. Εσκόπευαν να με παραμερίσουν, να
με απομονώσουν, να με συντρίψουν.
Οι κυβερνητικοί συνωμοτούντες μ’ εχαρακτήρισαν προδότη και μ’ εδυσφήμισαν εις
τους πατριώτας. Δεν επροσκύνησα. Αντιφρονών προς εκείνους είμαι, όχι εχθρός
μηδέ του Γένους, μηδέ του Έθνους”
Από τους επιφανέστερους στρατιωτικούς ηγέτες της Επανάστασης του ‘21. Έπεσε
θύμα και αυτός των εμφύλιων διαμαχών κατά τη διάρκεια του Αγώνα και σκοτώθηκε
από χέρι ελληνικό.
Ο Οδυσσέας Ανδρούτσος γεννήθηκε στην Ιθάκη το 1788 και ήταν ο μονάκριβος γιος
του ξακουστού αρβανίτη αρματολού της Ρούμελης Αντρέα Βερούση ή Καπετάν
Ανδρούτσου και της Ακριβής Τσαρλαμπά, κόρης προεστού της Πρέβεζας.
Στο νησί του Οδυσσέα είχε καταφύγει η μητέρα του για να γλιτώσει από την
καταδίωξη των Τούρκων, επειδή ο πατέρας του είχε ακολουθήσει τον θαλασσομάχο
Λάμπρο Κατσώνη στις ανά το Αιγαίο περιπέτειές του.
Εκεί βαφτίστηκε το 1792 από τη γυναίκα του Κατσώνη, Μαρουδιά, που για τον ίδιο
λόγο είχε ζητήσει κι αυτή άσυλο στο νησί. Προς τιμή του ομηρικού ήρωα, του
δόθηκε το όνομα Οδυσσέας. Ο ίδιος, όμως, πατρίδα του θεωρούσε την πατρίδα του
πατέρα του, τους Λιβανάτες της Λοκρίδας.
Όταν ο Αλή Πασάς έμαθε πως ο φίλος του καπετάν Ανδρούτσος, που εν τω μεταξύ
είχε αποκεφαλιστεί από τους Τούρκους το 1797, άφησε γιο, τον πήρε κοντά του
στην αυλή του στα Γιάννενα, που αποτελούσε τότε σπουδαίο στρατιωτικό σχολείο,
στο οποίο μαθήτευσαν αρκετοί Έλληνες αγωνιστές του ’21.
Μέσα σ’ αυτό το περιβάλλον μεγάλωσε ο μικρός Οδυσσέας. Εκεί έμαθε τα πρώτα
γράμματα και να μιλάει ιταλικά και αρβανίτικα. Η σωματική του δύναμη ήταν
παροιμιώδης και διηγούνται αναρίθμητα κατορθώματά του. Κάποιος βιογράφος του
γράφει, ότι «επήδα ως έλαφος, έτρεχεν ως ίππος και ίππευεν ως Κένταυρος».
Το 1816 ο Αλή Πασάς τον έστειλε αρματολό στη Λειβαδιά, αφού τον πάντρεψε πρώτα
με την Ελένη Καρέλη. Εκεί έμεινε ως τις παραμονές του 1821. Τον Οκτώβριο του
1820, μετά από διαμάχη με τους τοπικούς άρχοντες, έφυγε και τη θέση του πήρε ο
Αθανάσιος Διάκος. Από το 1818 ήταν μέλος της Φιλικής Εταιρείας και ένθερμος
υποστηρικτής του Αγώνα.
Μόλις ξέσπασε η Επανάσταση βρέθηκε αμέσως στις πρώτες γραμμές του Αγώνα και
ανέλαβε να ξεσηκώσει τους Έλληνες της Ανατολικής Ρούμελης. Στις 8 Μαΐου του
1821 κλείνεται με άλλους 117 πολεμιστές στο Χάνι της Γραβιάς και χαρίζει στον
Αγώνα μία από τις πιο δοξασμένες μάχες, που τον επέβαλε ως τον στρατιωτικό
αρχηγό της Ρούμελης. Η νίκη του Ανδρούτσου στη Γραβιά έσωσε την επανάσταση από
βέβαιο κίνδυνο, καθώς ο Ομέρ Βρυώνης με 8.000 άνδρες βάδιζε ακάθεκτος προς την
εξεγερμένη Πελοπόννησο.
Το 1822 φθάνει στην Αθήνα και αναλαμβάνει τη διοίκηση του κάστρου της
Ακρόπολης, με φρούραρχο τον Γιάννη Γκούρα. Στην Ακρόπολη έκανε διάφορα
οχυρωματικά έργα και την εξασφάλισε με νερό που δεν είχε. Στο μεταξύ, νέα
εχθρικά σώματα πλημμύρισαν τη Ρούμελη. Κι επειδή ο Οδυσσέας δεν είχε αρκετές
δυνάμεις να αντισταθεί, αναγκάσθηκε να συνθηκολογήσει μαζί τους. Ήταν τα
λεγόμενα «καπάκια» (προφορικές συμφωνίες), ένα τέχνασμα για να κερδίσει χρόνο,
το οποίο όμως παρεξηγήθηκε από τους εχθρούς του (κοτσαμπάσηδες της Ανατολικής
Ρούμελης, Ιωάννης Κωλέττης), που δεν τον συμπαθούσαν, λόγω της μεγάλης
επιρροής που ασκούσε στο λαό.
Ο Ανδρούτσος, οργισμένος από τη συμπεριφορά των πολιτικών, παραιτείται και η
κυβέρνηση στέλνει τον Νούτσο και τον Παλάσκα να τον αντικαταστήσουν.
Υποψιαζόμενος ότι οι δύο απεσταλμένοι της κυβέρνησης έρχονται να τον
σκοτώσουν, χάνει την ψυχραιμία του και με την ανοχή του οι άνδρες του τους
σκοτώνουν.
Ο Κωλέττης τον επικηρύσσει για 5.000 γρόσια και ο Υπουργός Εκκλησιαστικών
επίσκοπος Ανδρούσης Ιωσήφ τον αφορίζει. Όμως, η κάθοδος του Δράμαλη αναγκάζει
την κυβέρνηση να ανακαλέσει την επικήρυξη και τον αφορισμό του Ανδρούτσου, ο
οποίος αναλαμβάνει ξανά δράση. Δεν κατορθώνει να εμποδίσει την κάθοδο του
Οθωμανού πολέμαρχου στην Πελοπόννησο, αλλά δεν αφήνει να περάσουν εφοδιοπομπές
και ενισχύσεις για τη στρατιά του.
Μετά την καταστροφή του Δράμαλη, ο Ανδρούτσος επέστρεψε στην Αθήνα και ίδρυσε
δύο σχολεία στην Αθήνα και κάλεσε τον Κοραή από την Ευρώπη και τον Βάμβα από
την Κεφαλλονιά να έρθουν να διδάξουν, χωρίς να εισακουσθεί.
Γρήγορα, νέες στρατιωτικές επιχειρήσεις τον έκαναν να φύγει από την Αθήνα για
την Ανατολική Ρούμελη. Τον Νοέμβριο του 1822 ηττάται από τον Κιοσέ Μεχμέτ στο
Δαδί και παραλίγο να αιχμαλωτισθεί, ενώ τον Ιούλιο του 1823 ανακόπτει στη
Βοιωτία την εκστρατεία του Γιουσούφ Περκόφτσαλη Πασά.
Ο ηρωισμός του, το προοδευτικό του πνεύμα και το ομηρικό του όνομα, στάθηκαν
αφορμή να θέλουν να τον γνωρίσουν όλοι οι Ευρωπαίοι φιλέλληνες που κατέβηκαν
στην επαναστατημένη Ελλάδα. Με πολλούς από αυτούς συνεργάστηκε για διάφορα
κοινωφελή έργα και τον φίλο του λόρδου Βύρωνα, τον Άγγλο Έντουαρντ Τρελόνι,
τον έκανε γαμπρό του, δίνοντάς του την ετεροθαλή αδελφή του Ταρσίτσα.
Η διαμάχη του και ο παραγκωνισμός του από τους αντιπάλους του ανάγκασαν τον
πεισματάρη και οξύθυμο πολέμαρχο να πάρει τους άνδρες του και να έλθει στη
Βοιωτία στις αρχές του 1825. Εκεί προέβη σε νέα «καπάκια» με τους Τούρκους, με
σκοπό να εκβιάσει την κυβέρνηση, χωρίς όμως να προδώσει την επανάσταση.
Οι εχθροί του βρήκαν μία ακόμη ευκαιρία να χαρακτηρίσουν την πράξη του
αντεθνική και τον ίδιο προδότη. Η κυβέρνηση έστειλε εναντίον του ισχυρή
στρατιωτική δύναμη, με αρχηγό τον παλαιό του φίλο Γιάννη Γκούρα, που από καιρό
είχε γίνει ο προσωπικός του εχθρός.
Ο Οδυσσέας, αποφεύγοντας συστηματικά κάθε συμπλοκή με τα κυβερνητικά σώματα
για να μη χυθεί πολύτιμο αδελφικό αίμα, αποτραβήχτηκε στους Λιβανάτες. Ύστερα
από μερικές μικροσυμπλοκές στις αρχές Απριλίου παραδόθηκε στον Γκούρα (7
Απριλίου 1825), με τη ρητή υπόσχεση ότι θα τον έστελνε στην Πελοπόννησο για να
δικαστεί από τη Διοίκηση.
Ο Γκούρας όμως, δεν κράτησε την υπόσχεσή του. Τον φυλάκισε στην Αθήνα, πάνω
στην Ακρόπολη. Επειδή, στο μεταξύ, ξεσηκώθηκαν διάφοροι αγωνιστές, με πρώτο
τον Καραΐσκάκη, για την άδικη κακομεταχείριση του Ανδρούτσου κι επειδή ο ίδιος
ζητούσε να περάσει το συντομότερο από δίκη, ο Γκούρας πρόσταξε να τον
θανατώσουν στις 5 Ιουνίου του 1825 κατόπιν εντολής που έλαβε από τον δολοπλόκο
και κατάπτυστο Αλέξανδρο Μαυροκορδάτο.
Είχε νυχτώσει και είχε ψιλόβροχο όταν οι τρεις ή τέσσερις άνθρωποι του Γκούρα
(ο Μήτρος Τριανταφυλλίνας, ο Γιάννης Μαμούρης, κάποιος Τζαμάλας και πιθανόν
ένας παπάς – η Εκκλησία είχε αφορίσει τον Οδυσσέα) μπήκαν στο κελί του
Ανδρούτσου στην Ακρόπολη, αποφασισμένοι να τον δολοφονήσουν χωρίς να
χρησιμοποιήσουν όπλα, γιατί είχαν σκοπό από την αρχή να το κάνουν να φανεί ως
ατύχημα. Επιπλέον ήθελαν πρώτα να τους αποκαλύψει πού είχε κρυμμένους τους
θησαυρούς του.
Ο Οδυσσέας ήταν νηστικός, βρώμικος, τα ρούχα του κουρέλια, στα χέρια και στα
πόδια αλυσοδεμένος με μεγάλες βαριές μπάλες. Όμως και πάλι τους προκάλεσε.
«Αφήστε μου το ένα χέρι ελεύθερο και ελάτε».
Για να φανερώσει που είχε κρύψει τον θησαυρό τον βασάνισαν άγρια. Τον
χτυπούσαν με τα χέρια και τα κουμπούρια τους. Ένα δυνατό χτύπημα του έκοψε τα
χείλια και του έσπασε και δόντια. Ο Οδυσσέας μούγκριζε από τους πόνους. Στο
τέλος τον αποτελείωσαν με ένα γνωστό, μέχρι και σήμερα, βασανιστήριο. Καθώς
τον κρατούσαν οι άλλοι δύο, ο Τριανταφυλλίνας του έστριψε τα γεννητικά όργανα.
Έχασε τις αισθήσεις του από τον φοβερό πόνο αλλά οι τρεις δήμιοι συνέχισαν να
τον χτυπούν ενώ ήταν λιπόθυμος. Το μουγκρητό έγινε επιθανάτιος ρόγχος. Αλλά
δεν πέθαινε. Χρειάστηκε να τον στραγγαλίσουν.
Το πτώμα του βρέθηκε μπροστά στον Ναό της Αθηνάς Νίκης. Ήταν φανερό τι είχε
συμβεί αλλά οι άνθρωποι του Γκούρα κουκούλωσαν την ιατροδικαστική έκθεση και
παρουσίασαν τον φόνο ως το αποτέλεσμα της πτώσης από το κελί στη διάρκεια μιας
υποτιθέμενης απόπειρας απόδρασης. Είχαν φροντίσει να τυλίξουν ένα σχοινί γύρω
από το πτώμα. Βέβαια κανέναν δεν κατόρθωσαν να εξαπατήσουν.
Επιπλέον, αν και δεν το είχαν αντιληφθεί, υπήρχε ένας αυτόπτης μάρτυρας. Ο
21χρονος στρατιώτης Κώστας Καλαντζής. Σαράντα χρόνια μετά, το 1863, θα
διηγηθεί το τι πραγματικά έγινε στον δικηγόρο Σπυρίδωνα Φόρτη που θα το
καταγράψει.
Μετά την αποκάλυψη της αλήθειας η ιστορία τον αποκατέστησε τοποθετώντας τον
ανάμεσα στους κορυφαίους ήρωες του της Ελληνικής Επανάστασης. Μα και το
κράτος, αν και καθυστερημένα για ακόμη μια φορά, τον δικαίωσε. Το 1865 έγινε
με μεγάλη επισημότητα και στρατιωτικές τιμές η μετακομιδή των οστών του στο Α’
Νεκροταφείο Αθηνών.
Στις 15 Ιουλίου 1967 ο στρατηγός Θρασύβουλος Τσακαλώτος, τέως Διοικητής της
Ελληνικής Ταξιαρχίας του Ρίμινι και επικεφαλής του Εθνικού Στρατού στον
Εμφύλιο Πόλεμο, μετέφερε με πολεμικό σκάφος στην Πρέβεζα μεταλλικό κουτί με τα
οστά του Οδυσσέα Ανδρούτσου από το Α΄ Νεκροταφείο Αθηνών. Τα οστά
τοποθετήθηκαν στη βάση του αγάλματος που υπάρχει στην ομώνυμη πλατεία του, και
του οποίου τα αποκαλυπτήρια έγιναν με μεγαλοπρεπή τελετή την ίδια ημέρα. Στην
εκδήλωση αυτή παρέστησαν το ελληνικό βασιλικό ζεύγος, ο μητροπολίτης Πρεβέζης
Στυλιανός Κορνάρος και ο αρχιεπίσκοπος Καναδά.
Πηγή: Ελληνική Επανάσταση 1821
