Τα Κύθηρα με μάγεψαν από την πρώτη στιγμή που πάτησα στο νησί. Ήταν Ιούνιος αρχές καλοκαιριού όταν τα επισκεφτήκαμε με την ομάδα της ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΚΟΥΖΙΝΑΣ.
Βρίσκονται ανάμεσα στην Πελοπόννησο και την Κρήτη. Μπορείς να φτάσεις στο νησί με σύντομη πτήση από Αθήνα ή οδικώς μέχρι την Νεάπολη κι από εκεί με πλοίο, τους καλοκαιρινούς μήνες έχει τακτικά δρομολόγια. Εμείς οι υπόλοιποι νησιώτες γνωρίζουμε τα Κύθηρα με την ονομασία Τσιρίγο, τοπωνύμιο που επικράτησε κατά την Ενετοκρατία.
Όπως και να το ονομάσεις, το σίγουρο είναι ότι το νησί θα σου κλέψει την καρδιά όποια εποχή και να το επισκεφτείς.
Τι αγάπησα στα Κύθηρα
Κατ’ αρχήν οι ντόπιοι θα σε κερδίσουν με την ζεστασιά και την φιλοξενία τους, οι τιρκουάζ εξωτικές παραλίες θα σε μαγέψουν όταν τις αντικρίσεις και θα σε πλανέψουν όταν κολυμπήσεις στα κρυστάλλινα καταγάλανα νερά τους.
Οι γεύσεις του νησιού μαζί με την τοπική «τσιπούρα» (έτσι λένε οι ντόπιοι το τσίπουρο), θα σε ξεμυαλίσουν σε παρείστικες συγκεντρώσεις στα καφενεία και τις ταβέρνες του νησιού. Η φιλοξενία των ντόπιων θα μου μείνει αξέχαστη. Εκεί σε μια τέτοια παρέα μαθαίνεις πολλά για τις συνήθειες του νησιού.
Η χώρα των Κυθήρων και τα πανέμορφα χωριά
Τα Κύθηρα έχουν πολλά μικρά χωριά-οικισμούς, 69 στο σύνολο. Κάποια από αυτά με πολύ ιδιαίτερα ονόματα, όλα όμως με γραφικά σπίτια και όμορφη φύση. Κάτι ανάμεσα σε Κρήτη και Πελοπόννησο, αν και εμένα μου θύμισαν και λίγο Κυκλάδες, ιδιαίτερα το υπέροχο παραθαλάσσιο χωριό ο Αβλέμονας. Η αλήθεια είναι πως δεν πρόλαβα να τα δω όλα, κι αυτός είναι ακόμα ένας λόγος για να επισκεφτώ ξανά σύντομα το νησί.
Η Χώρα των Κυθήρων όμως έχει να σου διηγηθεί πολλά για την ιστορία του νησιού και αποτελεί μοναδικό αξιοθέατο. Το Ενετικό Κάστρο δεσπόζει στο νότιο τμήμα της, στέκει επιβλητικό, τα αρχοντικά της Χώρας Κυθήρων, τα οποία είναι πνιγμένα στις μπουκαμβίλιες, μαρτυρούν την ευημερία του τόπου τα παλαιότερα χρόνια. Εσωτερικοί κήποι με βοτσαλωτές αυλές και καφασωτά πολύχρωμα αλλά και ατελείωτη θέα στο γαλάζιο, που πραγματικά δεν θα σταματήσεις να φωτογραφίζεις.
Τα χρώματα στα Κύθηρα θα σε κερδίσουν από την πρώτη στιγμή. Καταρχήν παντού βρίσκεις τεράστιες μωβ και φούξια μπουκαμβίλιες που από το μέγεθος τους κάνουν σκιά στις αυλές, πολύχρωμα παράθυρα έντονο πράσινο, όλοι οι τόνοι του γαλάζιου αλλά και φωτεινό κίτρινο, στολίζουν τους κατάλευκους τοίχους και παντού το απέραντο γαλάζιο του ουρανού και το μπλε της θάλασσας σε όλες τις αποχρώσεις. Ένα νησί στολίδι, χάρμα οφθαλμών και απόλαυσης από τις μοναδικές γεύσεις του νησιού.
Αβλέμονας
Αβλέμονας, ένα παραθαλάσσιο χωριό, στολίδι των Κυθήρων με την φυσική πισίνα και τα τιρκουάζ σμαραγδί νερά, με υπέροχες ταβέρνες και ζεστούς αγνούς νησιώτες που θέλουν να περάσει καλά ο επισκέπτης και το επιδιώκουν με κάθε τρόπο. Οι φίλοι μου στην ταβέρνα «Λιμανάκι» πάντα μας περιποιούνται με ότι καλύτερο βγάζει η θάλασσα. Η Ελένη και ο Παναγιώτης Βενιέρης είναι οι σημερινοί ιδιοκτήτες. Η Ελένη με την μαμά της Μαρία μαγειρεύουν τις τοπικές συνταγές. Ο Παναγιώτης Βενιέρης σύζυγος της Ελένης, είναι πάντα εκεί διακριτικά για να σε καθοδηγήσει. Έχουν στήσει ένα πανέμορφο αυθεντικό κατάστημα στον γραφικό Αβλέμονα Κυθήρων. Αφήστε τον Παναγιώτη να σας προτείνει τα πιάτα ημέρας.
Καλοκαιρινές
Το χωριό Καλοκαιρινές έγινε γνωστό στο ευρύ κοινό από την ταινία 17 κλωστές, η οποία βασίζεται στην αληθινή ιστορία ενός μαζικού εγκλήματος που πραγματοποιήθηκε στα Κύθηρα το 1900 και συγκλόνισε όλη την Ελλάδα! Εγώ πάλι στις Καλοκαιρινές συγκλονίστηκα από τα χειροποίητα γλυκά της Μαρίας Καλιγέρου. Περνώντας από το εργαστήριο Maria’s sweets, δοκίμασα όλα τα τοπικά γλυκά. Εκεί γνώρισα την ταλαντούχα Μαρία μαζί με την μαμά της και τον γιο της, που ακολουθεί τα βήματα της.
Καθημερινά παράγει παραδοσιακά γλυκά, αλλά και αλμυρά κεράσματα (τα τυροπιτάκια της είναι συγκλονιστικά). Όλοι οι Κυθήριοι παραγγέλνουν στην Μαρία Καλιγέρου τα παραδοσιακά γλυκά των Κυθήρων για τις χαρές τους, είτε αυτοί ζουν στο νησί είτε σε άλλο μέρος της Ελλάδας ή του κόσμου. Κάντε μια στάση στον αναπαλαιωμένο Ανεμόμυλο, ένα στολίδι πέτρινο που βρίσκεται λίγο έξω από το χωριό Καλοκαιρινές, και δοκιμάστε τα όλα. Θα γευτείτε παράδοση και εξαιρετικά Κυθηραικά προϊόντα καθώς και το μοναδικό μέλι που παράγει ο σύζυγος της Μαρίας.
Πιτσινιάνικα
Ένα όμορφο χωριό που αν σταματήσεις στην μικρή του πλατεία και γνωρίσεις τους ντόπιους, δεν θα θέλεις να φύγεις. Εκεί στο «Καφενείο του Χαλικόκου» ο Ρωμύλος ο μάγειρας του χωριού και η φιλόξενη Φραντζέσκα, πρώτα θα σε καλωσορίσουν με μια «τσιπούρα» δηλαδή μια τοπική ρακί, μετά θα σου φέρουν απίθανους μεζέδες και θα σε γνωρίσουν με όλους τους ντόπιους καλώντας τους στο τραπέζι σου. Έτσι έγινε και με μας. Γίναμε όλοι μια παρέα και μάθαμε τόσα πολλά για το νησί που πρέπει να γράψω τόμο ολόκληρο.
Φιλόξενοι, ζεστοί άνθρωποι. Νεαρό ζευγάρι, εγκαταστάθηκαν μόνιμα στο νησί πριν μερικά χρόνια. Μάλιστα το καφενείο του Χαλικόκου στα Πιτσινιάνικα, παραμένει ανοιχτό και χειμώνα γιατί όπως λέει η Φραντζέσκα, «τι, να κλείσω χειμώνα, κι αν έρθει κανένας επισκέπτης ή κάποιος για δουλειά, να μην βρει ένα πιάτο φαγητό και έναν άνθρωπο να πει μια κουβέντα;» Την αγάπησα μόλις το άκουσα αυτό.
Καρβουνάδες
Δεν γίνεται να πας στα Κύθηρα και να μην κάνεις στάση στους Καρβουνάδες στα «Κύθηρα», τον φούρνο του χωριού. Εκεί μας περίμενε όλη η οικογένεια Κασιμάτη. Φίλοι καλοί κι αγαπημένοι ο Γιώργος και η Στέλλα Κασιμάτη φιλόξενοι και ζεστοί, τα παιδιά τους Μηνάς Κασιμάτης και η σύζυγος Λίνα σημερινοί ιδιοκτήτης του παραδοσιακού φούρνου αλλά και τα εγγόνια τους. Μεγάλη η ιστορία της ζωής τους, ξεκίνησε με ξενιτεμό την δεκαετία του 60, όταν ο Γιώργος Κασιμάτης αποφάσισε να φύγει από τα Κύθηρα και να πάει στην Αυστραλία για μια καλύτερη ζωή.
Πολλά χρόνια αργότερα κατάφερε να κάνει το όνειρο του πραγματικότητα. Να επιστρέψει μόνιμα, με την οικογένεια του πλέον, στα αγαπημένα του Κύθηρα. Έτσι άνοιξε τον φούρνο, που πλέον παράγει τα πάντα και το εργαστήριο του τροφοδοτεί μεγάλες αλυσίδες super market με τα Κυθηραικά καλούδια. Η παρέα της αγαπημένης οικογένειας Κασιμάτη είναι λόγος να ξαναπάω σύντομα στο φιλόξενο σπιτικό τους στα Κύθηρα.
Ποταμός
Χωριό με πολύ ζωή και κίνηση, πολύβουο και ζωντανό εδώ θα βρεις τα πάντα. Από φαρμακείο μέχρι τράπεζα αλλά και ότι άλλο ζητήσεις. Εμείς καθίσαμε στην παχιά σκιά των δέντρων στην αυλή του «Πανάρετου». Εδώ καθημερινά ο Δημήτρης με την μητέρα του Ξενιώ μαγειρεύουν παραδοσιακές συνταγές με προϊόντα των Κυθήρων. Ο Δημήτρης μας μίλησε για τον τόπο του αλλά μας έβαλε και στην κουζίνα του εστιατορίου του. Εκεί δοκιμάσαμε όλες τις ντόπιες συνταγές αλλά και αμπελοφάσουλα ολόφρεσκα από την «μπαμπακία» του.
Μυλοπόταμος
Ένα στολίδι ο Μυλοπόταμος Κυθήρων, ένα χωριό βγαλμένο λες από το χθες, όμορφο περιποιημένο, ιδιαίτερο. Όμως το πιο ιδιαίτερο από όλα ήταν η ταβέρνα Πλάτανος. Η χαμογελαστή και πολύ φιλόξενη ιδιοκτήτρια Καλλιόπη Καρύδη, έχει συλλέξει με πολύ μεράκι και αγάπη, παλιά αντικείμενα από Κυθηραικά σπίτια. Από το πάτωμα μέχρι τα ξύλινα ταβάνια, από τα τραπέζια μέχρι τους τοίχους, διαβάζεις την ιστορία του νησιού και ταξιδεύεις σε άλλη εποχή. Αυτός ο χώρος μοιάζει με λαογραφικό μουσείο, όμως είναι ένα κατάστημα που σφύζει από ζωή από το πρωί μέχρι το βράδι. Εξωτερικά ο χώρος είναι πνιγμένος στα πολύχρωμα φυτά και τα πελώρια δέντρα στην πλατεία, κάνουν την απόλυτη σκιά. Εκεί κάθεσαι και απολαμβάνεις την κοκκινιστή κατσίκα με τα σκιουφιχτά μακαρόνια που φτιάχνει ο κρητικός μάγειρας Γιάννης Συγγελάκης. Κι αν δεν θέλεις φαγητό μπορείς να απολαύσεις τα φρέσκα γλυκά ημέρας με ελληνικό ή άλλο καφέ καφεδάκι.
Φράτσια
Στα Φράτσια θα κάνεις στάση στην «ΦΑΜΙΛΙΑ» του υπέρ ταλαντούχου Γιάννη Βουλγαράκη. Δεν είναι μόνο ότι έχει στήσει ένα από τα πιο ατμοσφαιρικά και όμορφα εστιατόρια, δεν είναι το πεντανόστιμο φαγητό που σερβίρει με ντόπια υλικά πάντα και η πλούσια κάβα κρασιών, οι ατμοσφαιρικές μουσικές που ντύνουν τον χώρο, είναι ο ίδιος ο Γιάννης ζεστός, φιλόξενος, ανήσυχος, τέλειος οικοδεσπότης, με μια έντονη προσωπικότητα που σε κάνει θέλεις να γνωρίσεις να μιλήσεις μαζί του και να μάθεις όλη την ιστορία του.
Αφεθείτε στα χέρια του και κάθε εποχή θα σας προτείνει συγκεκριμένα πιάτα. Απολαύστε την εμπειρία «Φαμίλια» στα Φράτσια Κυθήρων, με όλη σας την ψυχή.
Λιβάδι
Στο Λιβάδι Κυθήρων ολοχρονίς ο «Πιέρος» σε περιμένει να γευτείς τα υπέροχα & λαχταριστά μαγειρευτά του. Ο Μανώλης Λουράντος, με τον αδελφό του και την σύζυγο του, σε καλωσορίζουν πάντα και σου προτείνει τι φαγητό να δοκιμάσεις. Ένα εστιατόριο 100 χρόνων που περνάει από γενιά σε γενιά κι έχει για όνομα το ενετικό παρατσούκλι του προπάππου της οικογενείας Λουράντου. Ο ΠΙΕΡΟΣ είναι εγγύηση στο μαμαδίστικο φαγητό και στην ελληνική κουζίνα. Γι’ αυτό εκτός από το καλοκαίρι που δεν βρίσκεις τραπέζι εύκολα, ακόμα και τον χειμώνα σφύζει από ζωή. Ο Μανώλης Λουράντος θα σου διηγηθεί όλη την ιστορία του τόπου του, θα πιει μαζί σου τσίπουρο και θα τον νιώσεις φίλο σου από την πρώτη στιγμή που θα τον γνωρίσεις. Είναι αληθινός, αυθεντικός, φιλόξενος και ζεστός άνθρωπος.
Μητάτα Κυθήρων, πανέμορφο ορεινό χωριό.
Αν και είμαι πιο πολύ άνθρωπος της θάλασσας, θέλω να ακούω το κύμα όταν βρίσκομαι σε νησί, εντούτοις λάτρεψα τα ορεινά Μητάτα. Ορεινός οικισμός των Κυθήρων με υπέροχη βλάστηση και άγρια ομορφιά. Ησυχία, αυθεντικότητα, παράδοση και υπέροχη θέα στο φαράγγι του Τσάκωνα. Γενικά η μορφολογία του νησιού είναι πολύ ιδιαίτερη κι εντυπωσιακή.
Το λάτρεψα αυτό το ήσυχο αλλόκοσμο χωριό. Μιας και ξυπνούσα πολύ πρωί, το περπάτησα όλο φτάνοντας και στα γύρω χωριά. Ένιωσα την φύση σε αυτό μέρος. Την μύρισα κάθε ώρα της ημέρας, την άκουσα την αυγή, το καταμεσήμερο και την νύχτα. Έμεινα σε έναν παραδοσιακό ξενώνα, στου Αμπράμη, κι ένιωσα ότι ήμουν σε μια άλλη εποχή.
Αυτό το χωριό είχε κάτι μαγικό, την ταβέρνα-καφενείο του Μιχάλη και μέσα την κρητικά μάνα, την κυρία Κατίνα Αδικημενάκη. Ήρθε νύφη στα νιάτα της 16 χρόνων άγουρο κορίτσι από την Κρήτη. Τότε οι γυναίκες παντρεύονταν μικρές, άλλα χρόνια δύσκολα. Έχει τσαγανό αυτή η γυναίκα. Έχει την σπάνια στόφα των άξιων γυναικών μιας γενιάς που χάνεται σιγά σιγά μαζί τους. Λιγομίλητη, αεικίνητη, μεθοδική. Όλη την μέρα σαν την μέλισσα κινείται ασταμάτητα, μαγειρεύει, ανοίγει φύλλα, φτιάχνει κοκκινιστά, κολοκυθάκια γεμιστά, μελιτζάνες με κατσίκα, σαλιγκάρια με χόντρο, ταυτόχρονα καθαρίζει την κουζίνα, ψήνει καφέδες και σερβίρει πορτοκαλάδες στους περαστικούς τουρίστες. Δεν λέει πολλά. Την πρώτη φορά που που την γνώρισα, ήταν πρωί 7 παρά όταν μπήκα στο καφενείο. «Καλημέρα, θα πιούμε καφεδάκι;» της είπα ενώ εκείνη ταλιάριζε έναν φρέσκο κόκκορα με τον μπαλτά στο χέρι. Η απάντηση ήταν «Καλημέρα έχω δουλειά, αν θες καφέ εκεί είναι τα σύνεργα και κάνε κι ένα μέτριο διπλό σε αυτόν που κάθεται έξω!» Την γυναίκα αυτή την ένιωσα, την κατάλαβα, την αγωνία της να προλάβει να ετοιμάσει την κουζίνα πριν έρθει κόσμος.
Μέσα σε μια ώρα είχε στήσει 4 τσουκάλια και δυο ταψιά με φαγητό. Οι μυρωδιές της πρωί πρωί σε έκαναν να αναστενάζεις και να περιμένεις την ώρα που θα είναι έτοιμα να τα δοκιμάσεις. Εγώ επέμεινα, της έπιασα κουβέντα μιλήσαμε για συνταγές, περνούσα κάθε μέρα το πρωί την καλημέριζα και έψηνα τον καφέ μου όσο εκείνη ακολουθούσε το πρόγραμμα της στην ανοιχτή κουζίνα. Μέχρι να φύγω, έγινε φίλη μου, μου χαμογελούσε και μου έλεγε τα μυστικά των συνταγών της. Μέχρι και που έφυγα όμως, δεν πίστεψε ότι εγώ ήμουν η Αργυρώ Μπαρμπαρίγου, νόμιζε ότι της έκανε χωρατά το συνεργείο μας!
Γλυκιές γυναίκες, άξιες, δουλεμένες, που δεν φοβούνται τίποτα γιατί έχουν ζήσει τα πάντα στην ζωή τους από πολέμους και ξενιτιές μέχρι θανάτους και μισεμούς. Τι να της κάνουν 10 τσουκάλια και 5 ταψιά φαγητό, τι να της πει ο γεμάτος κατσαρολικά νεροχύτης και οι πελάτες που βιάζονται να σερβιριστούν! Κι αυτό θα το κάνει με υπομονή, όπως έμαθε να υπομένει τα πάντα σε όλη της ζωή! Κυρία Κατίνα Αδικημενάκη σε ευχαριστώ για τις στιγμές της μεγάλης σου σιωπής, τα λίγα μετρημένα λόγια σου, εμένα μου είπαν πολλά και σπουδαία. Αυτές οι γυναίκες είναι σχολείο για όλους μας. Ελπίζω να ξανά ανταμώσουμε σύντομα στον όμορφο τόπο σου.
Στο ίδιο χωριό βρίσκεται και το Λιοτρίβι του Φάβα. Ένα παλαιό πανέμορφο ελαιοτριβείο που έχει αναπαλαιωθεί και λειτουργεί σαν πολυχώρος. Εκεί συνάντησα την Ελένη Πρωτοψάλτη την οποία ευχαριστώ από την καρδιά μου για όλη την βοήθεια και την πληροφορία που μας έδωσε γύρω από την κουζίνα των Κυθήρων. Επίσης θα ήθελα να ευχαριστήσω και την Ματίνα από τον Δήμο Κυθήρων η οποία μας βοήθησε πολύ στο να οργανώσουμε το ταξίδι μας με την Ελληνική Κουζίνα στα Κύθηρα.
Τι είναι οι «Μπαμπακίες» των Κυθήρων;
Στο νησί πρωτοάκουσα για τον περίεργο τρόπο με τον οποίο καλλιεργούν τις πεζούλες στις πλαγιές του νησιού οι ντόπιοι, τις λεγόμενες «Μπαμπακίες» των Κυθήρων. Οι «μπαμπακίες» του νησιού με τα λιγοστά, άνυδρα αλλά πολύ ποιοτικά κηπευτικά των Κυθήρων είναι διάσπαρτες σε όλο το νησί. Είναι τρόπος μοναδικής καλλιέργειας κηπευτικών με πολλές ιδιαιτερότητες. Τα κηπευτικά έχουν συμπυκνωμένη την γεύση τους και συγκρατημένη την υγρασία τους, καθώς ποτίζονται εξολοκλήρου από την υγρασία της γης και της αυγής, τις λιγοστές μετρημένες στα δάχτυλα του ενός χεριού βροχές αλλά και την αύρα, την «άμφορα» της θάλασσας, που φτάνει με τον αέρα στις μοναδικές αυτές καλλιέργειες. Παράγουν λίγα αλλά πολύ ποιοτικά ζαρζαβατικά και κάθε σπίτι έχει τις δικές του «μπαμπακίες» δηλαδή το άνυδρο μποστάνι.
Αυτό είναι και χρονοβόρο και πολύπλοκο μιας και απαιτεί συνεχή φροντίδα και τακτικό όργωμα και σκάλισμα της γης, ώστε η λιγοστή υγρασία της επιφάνειας να μπαίνει μέσα με το ανακάτεμα του χώματος και να ποτίζει την ξερή άνυδρη Κυθηραική γη και τους διψασμένους καρπούς.
Οι γεύσεις των Κυθήρων
Τα φαγητά και τα γλυκά των Κυθήρων, χωρίζονται σε δυο κατηγορίες. Στις Χωραίτικες (της Χώρας) που είναι πιο περίτεχνες στην παρασκευή τους, πιο πλούσιες σε υλικά λόγω της οικονομικής ευμάρειας των ντόπιων και της αστικής φύσης της Χώρας και των κατοίκων της, αλλά και στις απλές καθημερινές συνταγές με τα υλικά του τόπου. Αυτές τις συναντάς σε όλα τα χωριά ορεινά και παραθαλάσσια. Οι ονομασίες των συνταγών είναι κι αυτές πολύ ιδιαίτερες. Θαρρείς πως όλες οι γεύσεις στα Κύθηρα είναι συμπυκνωμένες και έντονες.
Καλή αντάμωση
Αργυρώ Μπαρμπαρίγου
