Η συνθήκη της Λωζάνης του 1923, που συνήθως θεωρείται το «πιστοποιητικό γέννησης» της σύγχρονης Τουρκίας, ήταν η τελευταία από τις ειρηνευτικές συμφωνίες που υπογράφηκαν στο τέλος του πρώτου παγκόσμιου πολέμου.
Η φετινή εκατονταετηρίδα έχει ήδη προκαλέσει πολύ περισσότερες προσδοκίες του κοινού από ό,τι θα περίμενε κανείς, χάρη στη διαδεδομένη πίστη στις θεωρίες συνωμοσίας.
Το αποκαλυπτικό κείμενο της Λόρα Χουντ στον ιστότοπο The Convercation εξηγεί σε μεγάλο βαθμό τα σύνδρομα της Τουρκίας που ο Ερντογάν εκμεταλλεύεται στο έπακρο με άκρατο λαϊκισμό αλλά και με βάση τις προσωπικές του αναθεωρητικές απόψεις.
Η Λωζάνη παρείχε τα θεμέλια για τη νέα δημοκρατία της Τουρκίας, με τον Μουσταφά Κεμάλ Ατατούρκ ως πρώτο πρόεδρό της, σχεδιάζοντας σε μεγάλο βαθμό τα σύγχρονά της σύνορα.
Σύμφωνα με πρόσφατες έρευνες, λίγο λιγότεροι από τους μισούς Τούρκους, περίπου το 43%, πιστεύουν ότι η συνθήκη του 1923 θα λήξει φέτος και ότι τα υποτιθέμενα «μυστικά άρθρα» της θα αποκαλυφθούν τελικά.
Για τους πιστούς σε αυτήν την αντιφατική εκδοχή των γεγονότων, η «λήξη» της συνθήκης θα αποδεσμεύσει την Τουρκία από τον δυτικό έλεγχο. Αφού αποκλείστηκε από τα «μυστικά άρθρα» της Λωζάνης για έναν αιώνα, η χώρα θα μπορέσει επιτέλους να αξιοποιήσει τους πλούσιους πόρους πετρελαίου και βορίου της. Απελευθερωμένη, η Τουρκία θα γίνει ξανά υπερδύναμη, όπως ήταν κατά την περίοδο της ακμής της Οθωμανικής αυτοκρατορίας, πιστεύουν.
Φυσικά, κανένας από αυτούς τους ισχυρισμούς δεν έχει καμία βάση ως ιστορικό γεγονός. Αλλά από πού προέρχονται; Και, το πιο σημαντικό, τι είναι αυτό που οδηγεί τόσους πολλούς ανθρώπους να πιστεύουν σε αυτά;
Οι μέντορες του Ερντογάν
Οι μελέτες δείχνουν ότι οι θεωρίες συνωμοσίας προκύπτουν από προβλέψιμους ψυχολογικούς παράγοντες. Αυτά περιλαμβάνουν το κίνητρο για την ενίσχυση μιας ισχυρής ομαδικής ταυτότητας και την επιθυμία να εξασφαλίσει την ομάδα του από μια άλλη ομάδα, που αποτελείται από άτομα που θεωρούνται εχθρικά. Η προέλευση των πλασματικών θεωριών συνωμοσίας της Λωζάνης το επιβεβαιώνει.
Όπως σημειώνει ο ιστορικός Gökhan Çetinsaya , μπορεί κανείς να εντοπίσει τις θεωρίες συνωμοσίας της Λωζάνης στα αντισημιτικά και εθνικιστικά ισλαμιστικά γραπτά προσωπικοτήτων όπως ο Cevat Rıfat Atilhan , διάσημος φιλοναζί συγγραφέας και πολιτικός, και ο Necip Fazıl Kısakürek , ποιητής και εμπνευστής του Τούρκου προέδρου Ρετζέπ Ταγίπ. Ερντογάν.
Στη δεκαετία του 1950, ο Atilhan και ο Kısakürek υποστήριξαν ότι η συνθήκη της Λωζάνης ήταν μια εβραϊκή συνωμοσία, που είχε εγκέφαλο τον αρχιραβίνο Haim Nahum, σύμβουλο της τουρκικής αντιπροσωπείας στη Λωζάνη. Η θεωρία συνωμοσίας τους όριζε πώς η συνθήκη του 1923 αντιπροσώπευε μια μεγάλη ήττα για την Τουρκία, όχι μόνο για τις εδαφικές και οικονομικές απώλειες που προκάλεσε μέσω των γνωστών και «μυστικών» ρητρών της. Ανοίγοντας το δρόμο για την κατάργηση του Χαλιφάτου τον Μάρτιο του 1924, αποδυνάμωσε ηθικά την τουρκική κοινωνία, ανατρέποντας την «ενότητα και συνείδηση του Ισλάμ».
Γιατί επικρατούν οι θεωρίες συνωμοσίας
Αλλά οι θεωρίες συνωμοσίας της Λωζάνης δεν είναι απλώς προϊόν αδιαφορίας για τις ιστορικές πραγματικότητες ή ακόμα και για τον τρόπο διδασκαλίας της ιστορίας στα τουρκικά σχολεία, όπου μια κυρίαρχη αφήγηση εμποδίζει την κριτική σκέψη. Παίζουν επίσης δομικοί παράγοντες.
Η κοινωνική ψυχολογία μας διδάσκει ότι οι θεωρίες συνωμοσίας αποκτούν έλξη σε περιόδους κοινωνικής κρίσης – κάτι που δεν λείπει από την Τουρκία. Δεν είναι τόσο οι άθλιες οικονομικές και πολιτικές (διαβάστε δικτατορικές) συνθήκες στις οποίες υπόκειται αυτή τη στιγμή η χώρα.
Είναι μάλλον ένα μακροχρόνιο σύνδρομο που έχει υποστεί τους τελευταίους αιώνες. Ένα σύνδρομο που άφησε την Τουρκία, και πριν από αυτήν την Οθωμανική Αυτοκρατορία, επικίνδυνα επιρρεπείς ακόμη και στις πιο περίεργες θεωρίες συνωμοσίας .
Ειδικά μετά την εισβολή της Ρωσίας στην Κριμαία , τότε μέρος της Οθωμανικής αυτοκρατορίας, και προσάρτησε το έδαφος μια δεκαετία αργότερα στη δεκαετία του 1780, μια συνδρομική εποχή εκτυλίχθηκε στην τουρκική ιστορία. Έγινε προφανές ότι η Οθωμανική αυτοκρατορία δεν μπορούσε πλέον να ανταποκρίνεται στη στρατιωτική και τεχνολογική ισχύ των αντιπάλων της Ρομανόφ, ούτε με αυτή των άλλων μεγάλων ευρωπαϊκών δυνάμεων.
Αυτή η σχετική αδυναμία γέννησε αυτό που θα ονομαζόταν τελικά το ανατολικό ζήτημα. Πρέπει αυτή η ημιπολιτισμένη «ανατολίτικη αυτοκρατορία» να διαιρεθεί ή να μείνει ανέπαφη; Πρέπει οι ευρωπαϊκές δυνάμεις να παλέψουν για τα λάφυρά της ή να διαπραγματευτούν κάποια λύση για να τα μοιραστούν μεταξύ τους;
Από οθωμανική σκοπιά, το ανατολικό ζήτημα υποδήλωνε ένα συνεχές παράδοξο: η ύπαρξη της αυτοκρατορίας τους εξαρτιόταν από την υποστήριξη των ίδιων ευρωπαϊκών δυνάμεων που αποτελούσαν τη μεγαλύτερη απειλή για την εδαφική της ακεραιότητα.
Από την εποχή του πολέμου της Κριμαίας
Για να δώσουμε ένα συγκεκριμένο παράδειγμα, στις αρχές της δεκαετίας του 1790 ο Σουλτάνος Σελίμ Γ’ προσπάθησε να αποτρέψει τη ρωσική απειλή ανακαταλαμβάνοντας την Κριμαία με την υποστήριξη της Γαλλίας. Ωστόσο, και προς απογοήτευσή του, η δεκαετία τελείωσε με τη γαλλική εισβολή στην Οθωμανική Αίγυπτο και μια απροσδόκητη συμμαχία μεταξύ της Ρωσίας, της Βρετανίας και του σουλτάνου.
Στη συνέχεια, όμως, αμέσως μετά την απώθηση των Γάλλων από την Αίγυπτο το 1801 από τους αγγλο-οθωμανικούς στρατούς, ο σουλτάνος έπρεπε να στραφεί στην υποστήριξη του Ναπολέοντα Βοναπάρτη για να τερματίσει τη βρετανική κατοχή της Αλεξάνδρειας.
Καθ’ όλη τη διάρκεια του αιώνα που ακολούθησε, οι πληροφορίες «κατέκλυσαν» την Κωνσταντινούπολη σχετικά με τα σχέδια (πολλές από αυτές) της μιας ή της άλλης ευρωπαϊκής δύναμης (συνήθως της Ρωσίας ή της Γαλλίας ή και των δύο) για τη διχοτόμηση της σουλτανικής αυτοκρατορίας.
Αυτός ήταν εν μέρει ο λόγος που, το 1821, όταν ξεκίνησε η ελληνική επανάσταση, οι οθωμανικές αρχές πίστεψαν τυφλά και λανθασμένα ότι ήταν μέρος μιας ευρύτερης ρωσικής συνωμοσίας για εισβολή στην Κωνσταντινούπολη.
Δεν κατάλαβαν ποτέ τις φιλελεύθερες εθνικιστικές ελληνικές φιλοδοξίες, ούτε αυτές των Λιβανέζων μερικές δεκαετίες αργότερα, ούτε αυτές των Αρμενίων από τη δεκαετία του 1860, μεταξύ άλλων. Οι Οθωμανοί κατέστειλαν βίαια τις υποτελείς φιλοδοξίες, υποτάσσοντάς τες ως ξένες μηχανορραφίες στο αυτοκρατορικό τους βλέμμα, όπως κάνει η Ρεπουμπλικανική Τουρκία με τους Κούρδους σήμερα.
Η ιστορία των μυστικών ρητρών
Η συμπερίληψη μυστικών ρητρών στις οθωμανο-ευρωπαϊκές συμφωνίες δεν ήταν ασυνήθιστη πρακτική σε αυτή την ταραγμένη ιστορία. Οι θεωρίες συνωμοσίας έχουν γίνει ένα καθοριστικό χαρακτηριστικό της τουρκικής πολιτικής κουλτούρας.
Η συνθήκη των Σεβρών του 1920 αντιλήφθηκε τους χειρότερους φόβους των Τούρκων, αφήνοντάς τους μια ακραία κατάσταση στην Ανατολία. Αλλά η Λωζάνη ανέτρεψε τα πράγματα, επιστρέφοντας στην Τουρκία μερικά από τα χαμένα εδάφη της.
Από τότε οι κοσμικοί εθνικιστές, ή οι κεμαλιστές (οπαδοί του πρώην προέδρου Μουσταφά Κεμάλ Ατατούρκ), θεωρούν τη συνθήκη μια μεγάλη νίκη, ενώ οι ισλαμιστές την απεικόνιζαν με διαμετρικά αντίθετους όρους, συχνά βασιζόμενοι σε πλασματικές θεωρίες συνωμοσίας για να ενισχύσουν την υπόθεσή τους.
Εντός της Τουρκίας, οι κεμαλιστές και οι ισλαμιστές έχουν ωστόσο κοινή πεποίθηση ότι «μια μεγάλη συνωμοσία εναντίον του τουρκικού έθνους» προετοιμάζεται από τις ξένες δυνάμεις: ένα απόφθεγμα του Ατατούρκ που ο σημερινός πρόεδρος Ερντογάν επαναλαμβάνει συχνά .
Έναν αιώνα αφότου η Λωζάνη το έθεσε σε ισχύ, το ανατολικό ζήτημα μπορεί να φαίνεται αρχαία ιστορία. Αλλά τα φαντάσματα του συνδρόμου που προκάλεσε κάποτε και οι πλασματικές θεωρίες συνωμοσίας που άφησε πίσω του συνεχίζουν να στοιχειώνουν την Τουρκία του 21ου αιώνα.
Πηγή The Conversation
Το 43% των Τούρκων πιστεύει ότι η συνθήκη της Λωζάνης και οι «μυστικές της ρήτρες» λήγουν φέτος: Να γιατί τους έχει ταράξει στη μπουρδολογία ο Ερντογάν
Σχετικά
