Άρθρο του Levent Kenez στο NordicMonitor
Ο Τούρκος πρόεδρος Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν ανέλαβε την εξουσία να κάνει επιστράτευση σε κατάσταση πολέμου. Η αρμοδιότητα αυτή ανήκε προηγουμένως στο υπουργικό συμβούλιο, ενώ η απόφαση για την κήρυξη πολέμου λαμβανόταν από το κοινοβούλιο.
Η Τουρκία εισήγαγε ένα εκτελεστικό προεδρικό σύστημα το 2018, το οποίο δίνει στον Ερντογάν σαρωτικές εξουσίες και εμποδίζει το κοινοβούλιο να ασκεί την εποπτεία της εκτελεστικής εξουσίας.
Σύμφωνα με τον νέο κανονισμό που δημοσιεύθηκε στην Εφημερίδα της κυβερνήσεως με την υπογραφή του Προέδρου Ερντογάν, ο «Κανονισμός κινητοποίησης και κατάστασης πολέμου» αντικατέστησε το προηγούμενο «Διάταγμα κινητοποίησης και κατάστασης πολέμου», τερματίζοντας ουσιαστικά τις πρακτικές που ίσχυαν από το 1990. Με τον νέο κανονισμό σε ισχύ, αρκετοί παλαιότεροι κανονισμοί έχουν ακυρωθεί, συμπεριλαμβανομένου του κανονισμού του 1980 για την ετοιμότητα εφοδιαστικής κινητοποίησης των τουρκικών ενόπλων δυνάμεων, του κανονισμού του 1991 για την κινητοποίηση του προσωπικού των τουρκικών ενόπλων δυνάμεων και του κανονισμού του 2010 για την αναβολή του εφεδρικού προσωπικού.
Το έγγραφο των 52 σελίδων ορίζει ως σκοπό του κανονισμού τη «δυνατότητα ταχείας και αποτελεσματικής μετάβασης όλων των κρατικών δυνάμεων και πόρων από κατάσταση ειρήνης σε κατάσταση κινητοποίησης ή πολέμου».
Ως κινητοποίηση ορίζεται η προετοιμασία, η συγκέντρωση, η διευθέτηση και η χρησιμοποίηση όλων των κρατικών δυνάμεων και πόρων, ιδίως της στρατιωτικής δύναμης, για την κάλυψη των αναγκών σε καιρό πολέμου. Η διαδικασία αυτή επιτρέπει τον μερικό ή πλήρη περιορισμό των δικαιωμάτων και των ελευθεριών των πολιτών με νόμο. Το Υπουργείο Άμυνας περιγράφει την κινητοποίηση ως την κατάσταση κατά την οποία η χώρα και το έθνος προετοιμάζονται για πόλεμο.
Η μερική κινητοποίηση αφορά μία ή περισσότερες περιοχές της χώρας, απαιτώντας μόνο ένα μέρος της ισχύος και των πόρων του κράτους. Ο νέος κανονισμός υπογραμμίζει τον κομβικό ρόλο του προέδρου σε αυτές τις προετοιμασίες και δραστηριότητες κατά τη διάρκεια της κινητοποίησης.
Ορισμένοι νομικοί σημειώνουν ότι η αλλαγή αυτή είναι μια συνήθης προσαρμογή που απαιτείται από τη μετάβαση της Τουρκίας σε προεδρικό σύστημα διακυβέρνησης μετά το δημοψήφισμα του 2017, το οποίο μετέφερε εξουσίες που κατείχε προηγουμένως το υπουργικό συμβούλιο στον πρόεδρο.
Ο πρώην διοικητής του τουρκικού Πολεμικού Ναυτικού Mehmet Dagcı εξέφρασε την κριτική του για την πρόσφατη αλλαγή κατά τη διάρκεια συνέντευξης στο «Χ», όπου τόνισε ότι η μετατόπιση της εξουσίας για την κήρυξη κινητοποίησης από το υπουργικό συμβούλιο στην προεδρία είναι ανησυχητική, καθώς συγκεντρώνει την εξουσία σε ένα μόνο άτομο. Ο Dağcı εξέφρασε τις ανησυχίες του, υποδηλώνοντας ότι το βασικό κίνητρο πίσω από τη ρύθμιση φαίνεται να είναι η διασφάλιση του καθεστώτος από εσωτερικές αναταραχές και πιθανές εξεγέρσεις και όχι πρωτίστως η αντιμετώπιση εξωτερικών απειλών.
Εν τω μεταξύ, η νομική εμπειρογνώμονας Hatice Yıldız εξέφρασε ανησυχίες ότι ο νέος κανονισμός θα μπορούσε να περιορίσει ορισμένα θεμελιώδη δικαιώματα και ελευθερίες, σημειώνοντας τη διφορούμενη γλώσσα που χρησιμοποιείται. «Σύμφωνα με τον κανονισμό, ακόμη και τα ιδιωτικά μας αυτοκίνητα θα μπορούσαν να κατασχεθούν με το πρόσχημα της κινητοποίησης εντός έξι ωρών», δήλωσε η ίδια.
Ο Yıldız υπογράμμισε επίσης μια άλλη κρίσιμη πτυχή του κανονισμού, ότι η κινητοποίηση μπορεί πλέον να κηρυχθεί όχι μόνο κατά εξωτερικών εχθρών αλλά και ως απάντηση σε εσωτερικές εξεγέρσεις. «Δεν πρόκειται μόνο για μια κατάσταση πολέμου με έναν εξωτερικό εχθρό- περιλαμβάνει επίσης το ενδεχόμενο εσωτερικών εξεγέρσεων», είπε. «Για παράδειγμα, αν υπήρχε αυτή η αρχή κατά τη διάρκεια των διαδηλώσεων στο πάρκο Γκεζί το 2013, θα μπορούσε να είχε διαταχθεί απόφαση κινητοποίησης. Ο πρόεδρος θα μπορούσε να ισχυριστεί: «Βλέπω μια εξέγερση στη χώρα και παίρνω αυτή την απόφαση». Ποιος αποφασίζει λοιπόν τι συνιστά «εξέγερση» ή «ανταρσία»; Θα είναι ο ίδιος ο Ερντογάν».
Η πιο εντυπωσιακή διάταξη του νέου κανονισμού είναι ότι τα άτομα που απολύονται από κρατικά ιδρύματα με έκτακτα διατάγματα μπορούν να κληθούν ως εφεδρικό προσωπικό σε περιόδους κινητοποιήσεων. Σημειωτέον, μετά την αμφιλεγόμενη απόπειρα πραξικοπήματος στις 15 Ιουλίου 2016, δεκάδες χιλιάδες άτομα, κυρίως από τον στρατό και άλλους κρατικούς θεσμούς, αποπέμφθηκαν χωρίς δικαστικές αποφάσεις με την κατηγορία της συμμετοχής σε τρομοκρατική οργάνωση. Κατά ειρωνικό τρόπο, στα άτομα αυτά μπορεί τώρα να ανατεθούν καθήκοντα κατά τη διάρκεια κρίσιμων περιόδων, όταν χρειάζεται περισσότερο έμπιστο και αξιόπιστο προσωπικό.
Ο εκπρόσωπος του κυβερνώντος κόμματος Ömer Çelik δήλωσε σε συνέντευξη Τύπου: «Υπό το πρίσμα των μεταβαλλόμενων πολεμικών συνθηκών και εξελίξεων, είναι απαραίτητο να επικαιροποιηθούν τα παλιά διατάγματα». Ο Çelik εξήγησε ότι ο προηγούμενος κανονισμός, ο οποίος συντάχθηκε για πρώτη φορά τη δεκαετία του 1990, έχει υποστεί έξι ή επτά αλλαγές. «Από το 2011, έχουν συγκεντρωθεί στοιχεία από όλα τα θεσμικά όργανα. Υποτίθεται ότι έπρεπε να αναθεωρηθεί νωρίτερα, αλλά η ατζέντα των σεισμών είχε προτεραιότητα. Αποφασίσαμε τι συνεπάγεται ο συντονισμός για την εθνική ασφάλεια και ο κανονισμός δημοσιεύθηκε”, δήλωσε.
