“Η Αμερική επέστρεψε”, τόνισε ο Αμερικανός πρόεδρος Joe Biden στην πρόσφατη ομιλία του στη διάσκεψη ασφάλειας του Μονάχου, στην οποία δέσμευσε εκ νέου και επισήμως τις ΗΠΑ να υπερασπιστούν τους συμμάχους τους εάν τους επιτεθούν. Αυτό ήταν μια στιγμή αναζωογόνησης για το ΝΑΤΟ, αφότου ο Τrump αμφισβήτησε τη δέσμευση των ΗΠΑ στη συλλογική άμυνα κατά τη διάρκεια της θητείας του. Ωστόσο, η συμμαχία αντιμετωπίζει ακόμη πολλές προκλήσεις. Ενώ τα ερωτήματα για το πώς να αντιμετωπίσει τη Ρωσία και την Κίνα είναι τα πιο εξέχοντα, το ΝΑΤΟ αντιμετωπίζει επίσης μια περίπλοκη εικόνα στα νότια του. Η εκτεταμένη αστάθεια στη Μέση Ανατολή και στη Βόρεια Αφρική και οι εντάσεις μεταξύ της Τουρκίας και άλλων συμμάχων υπονομεύουν τη συνοχή της Συμμαχίας και την ικανότητά της να αντιμετωπίζει κοινές προκλήσεις.
Οι σύμμαχοι του ΝΑΤΟ θα πρέπει να εργαστούν στενά εάν θέλουν να βοηθήσουν στη σταθεροποίηση του Ιράκ, της Λιβύης και της Συρίας. Αλλά η εσωτερική συνοχή είναι ακριβώς αυτό που στερείται η συμμαχία. Τον τελευταίο χρόνο υπήρξαν αυξημένες εντάσεις μεταξύ της Τουρκίας και των ΗΠΑ, και μεταξύ της Τουρκίας και Ευρωπαίων συμμάχων στην Ανατολική Μεσόγειο.
Διαφωνίες για τα θαλάσσια σύνορα, που εν μέρει συνδέονται με την επιθυμία εκμετάλλευσης των πόρων φυσικού αερίου στην περιοχή, έχουν οδηγήσει σε κατακόρυφη αύξηση των εντάσεων στην Αν. Μεσόγειο. Η Άγκυρα έχει επιδιώξει μονομερώς να προωθήσει τις διεκδικήσεις της, στέλνοντας ερευνητικά πλοία με τη συνοδεία στρατιωτικών πλοίων κοντά στην Ελλάδα και στην Κύπρο. Ως απάντηση η Ελλάδα κινητοποίησε το ναυτικό της και η Γαλλία έστειλε πλοία στην περιοχή, βλέποντας το ως τον καλύτερο τρόπο αποτροπής της Άγκυρας. Η διαφωνία στην Αν. Μεσόγειο έγινε συνδεδεμένη με τη σύγκρουση στη Λιβύη όταν η Τουρκία υπέγραψε μια συμφωνία με την κυβέρνηση της Τρίπολης στα τέλη του 2019, η οποία αγνοούσε τις ΑΟΖ των ελληνικών νησιών. Ανήσυχες από την πολιτική της Άγκυρας, η Κύπρος, η Αίγυπτος, η Γαλλία, η Ελλάδα και τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα ενώθηκαν σε μια άτυπη ομάδα για να αντιμετωπίσουν την Τουρκία. Αυτό με τη σειρά του έκανε την Άγκυρα να αισθανθεί περικυκλωμένη, ωθώντας την να γίνει ακόμη πιο διεκδικητική.
Οι διαφωνίες μεταξύ Τουρκίας και των άλλων κρατών-μελών θα καταστήσουν πιο δύσκολο να περιοριστεί η ρωσική και ιρανική επιρροή στην περιοχή, και να σταθεροποιηθεί η Λιβύη, η Σύρια και το Ιράκ, χώρες στις οποίες η Τουρκία ασκεί μεγάλη επιρροή. Οι διαφωνίες στη Μέση Ανατολή επίσης κινδυνεύουν να υπονομεύσουν ευρύτερα τη συνοχή του ΝΑΤΟ. Οι διαφορές για την πολιτική απέναντι στη Σύρια ήταν ο λόγος για τον οποίο για κάποιο διάστημα η Τουρκία άσκησε βέτο στα σχέδια του ΝΑΤΟ να υπερασπιστεί τις χώρες της Βαλτικής. Και ήταν η παρέμβαση της Τουρκίας να απομακρύνει το YPG από τα συριακά σύνορα τον Οκτώβριο του 2019 χωρίς να συμβουλευτεί τους συμμάχους της, κάτι που οδήγησε τον Γάλλο πρόεδρο Macron να αποκαλέσει το ΝΑΤΟ “εγκεφαλικά νεκρό”, ενοχλώντας πολλά άλλα μέλη της συμμαχίας.
Το εάν οι εντάσεις μπορούν να μειωθούν, εξαρτάται από το πόσο αποτελεσματικά οι ΗΠΑ, οι Ευρωπαίοι και η Τουρκία μπορούν να συνεργαστούν σε αυτή την εύθραυστη ασφάλεια. Οι αμερικανό-τουρκικές σχέσεις είναι απίθανο να βελτιωθούν αρκετά, παρόλο που η Άγκυρα λέει ότι θέλει καλύτερες σχέσεις. Οι ΗΠΑ ενδέχεται να καταλήξουν να επιβάλλουν ένα πολύ μεγάλο πρόστιμο στην κρατική τουρκική Halkbank, που κατηγορείται για παραβίαση των κυρώσεων για το Ιράν, εάν βρεθεί ένοχη σε μια επικείμενη δίκη.
Άλλες αμερικανό-τουρκικές διαφωνίες θα επιμείνουν επίσης. Η Ουάσιγκτον έχει δηλώσει πως θέλει η Τουρκία να εγκαταλείψει τους S-400 και οι κυρώσεις τους ήρθαν για να μείνουν μέχρι η Τουρκία να τους ξεφορτωθεί. Επίσης θα είναι δύσκολο να μειωθούν οι εντάσεις ΗΠΑ-Τουρκίας αναφορικά με τη Σύρια, όσο οι ΗΠΑ συνεχίζουν να στηρίζουν την YPG, βλέποντας την ως τον μόνο τρόπο για να διατηρήσει κάποια μόχλευση στη Σύρια και να αντιμετωπίσει το Ισλαμικό Κράτος και το Ιράν. Παρόλα αυτά, οι εντάσεις αναφορικά με τους S-400 και τη Σύρια θα μπορούσαν να περιοριστούν. Η Ουάσιγκτον είναι απίθανο να επιβάλει περισσότερες κυρώσεις στην Τουρκία εκτός και αν η Άγκυρα ενεργοποιήσει το σύστημα των S-400 ή αγοράσει κι άλλον εξοπλισμό από τη Ρωσία. Και εάν η ΄Άγκυρα δεσμευτεί να μην ενεργοποιήσει το σύστημα, και φανεί πρόθυμη να αποδεχθεί ένα ισχυρό σύστημα για την επαλήθευση της μη χρήσης, η διαφωνία θα μπορούσε να χαλαρώσει. Οι ΗΠΑ θα προσπαθούσαν να μετριάσουν την τριβή με την Τουρκία στη Σύρια επιχειρώντας να εμπλέξουν κουρδικές ομάδες ευθυγραμμισμένες με την Κουρδική Περιφερειακή Κυβέρνηση του Ιράκ, η οποία έχει αξιοπρεπείς σχέσεις με την Τουρκία, πιο βαθιά στο πλαίσιο του συνασπισμού των Συριακών Δημοκρατικών Δυνάμεων. Η Ουάσιγκτον θα μπορούσε επίσης να προσπαθήσει να μειώσει τις τάσεις με την Άγκυρα στη Σύρια και στο Ιράκ, επιχειρώντας να συνεργαστεί για να περιορίσει την επιρροή των Ιρανών παραστρατιωτικών. Ακόμη και εάν αυτό συμβεί ωστόσο, η Σύρια πιθανώς θα παραμείνει ένα αγκάθι στις αμερικανό-τουρκικές σχέσεις.
Οι εντάσεις μεταξύ Τουρκίας και ΕΕ είναι απίθανο να επιδεινωθούν σημαντικά όσο η Τουρκία δεν προχωρά σε περαιτέρω μονομερείς ενέργειες στην Αν. Μεσόγειο. Αν και η ΕΕ θα μπορούσε να προσθέσει ορισμένους αξιωματούχους στην υφιστάμενη λίστα της με τις κυρώσεις, υπάρχει μικρή διάθεση μεταξύ των κρατών-μελών να επιβάλλουν οικονομικές κυρώσεις στην Τουρκία. Η ΕΕ μπορεί να προσπαθήσει να δημιουργήσει μια πιο εποικοδομητική σχέση με την Άγκυρα, αν και αυτό δεν θα είναι εύκολο. Τον Δεκέμβριο, οι Ευρωπαίοι ηγέτες δήλωσαν πως εάν η Άγκυρα έδειχνε “ετοιμότητα να προάγει μια ειλικρινή συνεργασία με την ΕΕ”, θα έθεταν σε ισχύ μια ατζέντα συνεργασίας με επίκεντρο τον εκσυγχρονισμό της τελωνειακής ένωσης ΕΕ-Τουρκίας και την επίτευξη νέας μακροχρόνιας συμφωνίας για την φροντίδα των σχεδόν 4 εκατ. Σύριων προσφύγων στην Τουρκία. Η προτεινόμενη αναβάθμιση θα απαιτούσε από την Τουρκία να προχωρήσει σε σημαντικές αλλαγές, για παράδειγμα στους κανόνες περί δημοσίων συμβάσεων, που θα μπορούσαν να βοηθήσουν στην προώθηση της πολιτικής μεταρρύθμισης. Αλλά οι διαφωνίες μεταξύ των κρατών-μελών θα καταστήσουν δύσκολο για την ΕΕ να ξεκινήσει συζητήσεις, ιδιαίτερα εάν η Άγκυρα δεν προχωρήσει σε σημαντικά μέτρα για τη βελτίωση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Ρεαλιστικά, το περισσότερο που μπορεί να κάνει η ΕΕ είναι να προσφέρει στην Τουρκία νέα πολυετή συμφωνία για να τη βοηθήσει στην στήριξη των προσφύγων που φιλοξενεί.
Οι επόμενες κινήσεις της Τουρκίας θα είναι κρίσιμες προκειμένου να καθοριστεί εάν οι εντάσεις μπορούν να μειωθούν. Οι πρόσφατες δηλώσεις της Άγκυρας ότι θέλει καλύτερες σχέσεις με την ΕΕ και τις ΗΠΑ, είναι θετικές ενδείξεις. Η χαλάρωση των εντάσεων με τους συμμάχους του ΝΑΤΟ θα έχει μια θετική επίδραση στην πληγείσα οικονομία της Τουρκίας, προσφέροντας ένα ισχυρό κίνητρο για μια μετριοπαθή πορεία. Ωστόσο, αυτό ρισκάρει να υπονομεύσει τη συμμαχία του προέδρου Erdogan με τους υπέρ-εθνικιστές εταίρους του, από τους οποίους εξαρτάται εκλογικά.
Την ίδια στιγμή, η μείωση των εντάσεων με τη Δύση δεν θα δώσει απαραιτήτως νέους ψηφοφόρους στον Erdogan στις εκλογές του 2023, καθώς πολλοί μετριοπαθείς ψηφοφόροι είναι απίθανο να συνεχίσουν να τον ψηφίζουν. Επομένως, θα είναι δελεαστικό για την Άγκυρα να διατηρεί τις εντάσεις να “σιγοβράζουν” στην Αν. Μεσόγειο, ενώ παράλληλα θα προσπαθεί να αποφύγει περαιτέρω ζημιά στην οικονομία ή ρήξη στις σχέσεις με την ΕΕ και τις ΗΠΑ.
Μια τέτοια εξέλιξη θα συνεχίσει να υπονομεύει τη συνοχή του ΝΑΤΟ. Αλλά θα μπορούσε να αποφευχθεί. Το προηγούμενο έτος, η προσδοκία ότι ο Biden θα είναι πιο αυστηρός απέναντι στην Τουρκία, μαζί με την εξασθένιση της οικονομίας, οδήγησαν την Άγκυρα να σταματήσει τις έρευνες για υδρογονάνθρακες και να μειώσει τις εντάσεις. Η διατήρηση της δέσμευσης από την Ουάσιγκτον και η σταθερά συντονισμένη αποστολή “μηνυμάτων” προς την Άγκυρα από τις ΗΠΑ και την Ευρώπη, σε συνδυασμό με στη βοήθεια προς την Τουρκία για τους πρόσφυγες και τις νέες προσπάθειες για συνεργασία στη Μέση Ανατολή, θα μπορούσαν να βοηθήσουν ώστε η Άγκυρα να οδηγηθεί μακριά από μονομερείς ενέργειες και να ενισχυθεί η συνοχή του ΝΑΤΟ.
Μπορείτε να δείτε το κείμενο ΕΔΩ
