του Dmitriy Bavyrin
Σε συνάντησή του με τον Τούρκο Υπουργό Εξωτερικών, ο Πρόεδρος του Αζερμπαϊτζάν έκανε λόγο για την “απελευθέρωση” 200 οικισμών στο Ναγκόρνο-Καραμπάχ (NKR), και υποσχέθηκε να συνεχίσει την επίθεση ώστε να αποκαταστήσει την εδαφική ακεραιότητα της χώρας του. Η εξέλιξη των γεγονότων είναι, όμως, αντίθετη με τα στρατηγικά συμφέροντα της Ρωσίας. Ανεξάρτητα από το πώς αναπτύσσεται η εθνική σύγκρουση μεταξύ των Αρμενίων και των Τούρκων-Αζέρων, είναι σημαντικό για εμάς να διατηρήσουμε το NKR, διαφορετικά το ΝΑΤΟ θα έχει εύκολη πρόσβαση στην Κασπία.
Η σύγκρουση Αρμενίας-Αζερμπαϊτζάν θεωρείται από πολλούς στη Ρωσία ως ένας ξένος πόλεμος, στον οποίο δεν είναι απαραίτητο να λάβουμε μέρος. Πράγματι, η Αρμενία είναι στρατιωτικός σύμμαχος της Ρωσικής Ομοσπονδίας στον Οργανισμό της Συνθήκης Συλλογικής Ασφαλείας (CSTO) και η Μόσχα επιβεβαιώνει όλες τις υποχρεώσεις της που απορρέουν από αυτό. Ωστόσο, το Ναγκόρνο-Καραμπάχ δεν είναι έδαφος της Αρμενίας. Ως εκ τούτου, η Ρωσία δεν πρέπει να παρεμβαίνει σε ό,τι συμβαίνει στην αρμενική πλευρά και έτσι να κινδυνεύσει να χαλάσει τις σχέσεις της με το Αζερμπαϊτζάν, γείτονα και σημαντικό εταίρο σε πολλούς τομείς.
Η αποστολή του διαμεσολαβητή και ειρηνοποιού, την οποία το Κρεμλίνο προσπαθεί να αναλάβει, αποδίδεται στην επιθυμία του να σταματήσει τις μάχες – μια κακή ειρήνη είναι σε κάθε περίπτωση καλύτερη από μια καλή διαμάχη, και πολύ περισσότερο που δεν υφίσταται τίποτε το καλό σε μια ‘κρεατομηχανή’ με ξεκάθαρο το εθνοτικό στοιχείο, η οποία εκτυλίσσεται τόσο κοντά στα σύνορά μας.
Αλλά το πώς ακριβώς θα λήξει αυτός ο πόλεμος, φαίνεται να έχει δευτερεύουσα σημασία – τελικά, είναι ξένος προς εμάς και κάθε πλευρά έχει τη δική της αλήθεια: οι Αζέροι έχουν την αλήθεια της νομιμότητας (το έδαφος τους ανήκει) και οι Αρμένιοι έχουν την αλήθεια της πραγματικότητας (η εθνοτική εικόνα της περιοχής που διαμορφώθηκε πριν ξεσπάσει εκεί ο πόλεμος [το 1988]).
Δυστυχώς, αυτή είναι μια απλουστευτική προσέγγιση του προβλήματος που δεν λαμβάνει υπόψη τα αντικειμενικά στρατηγικά συμφέροντα της Ρωσίας. Κι αυτά συνίστανται στο γεγονός ότι το Ναγκόρνο-Καραμπάχ δεν πρέπει να κατακτηθεί εντελώς από το στρατό του Αζερμπαϊτζάν αλλά να διατηρήσει την οντότητά του, χωρίς να ελέγχεται από το Μπακού.
Στην πραγματικότητα, αυτό αντικατοπτρίζει και η επίσημη θέση της Μόσχας, την οποία υποστήριξε από τις πρώτες ώρες του νέου πολέμου: μια άμεση κατάπαυση του πυρός. Αυτό θα καθορίσει τώρα και τη σωτηρία του Αρτσάχ, καθώς η τακτική πρωτοβουλία ανήκει στους Αζέρους. Παρ’ όλο που η Αρμενία κατάφερε να αποφύγει μια τελική καταστροφή και την απώλεια του διαδρόμου Λατσίν, που τη συνδέει με τον Καραμπάχ, οι Αρμένιοι ουσιαστικά υποχωρούν και το έδαφος της μη αναγνωρισμένης δημοκρατίας, που έχουν υπό τον έλεγχό τους, συρρικνώνεται μέρα με τη μέρα. Ωστόσο, η τελική απορρόφηση από το Αζερμπαϊτζάν, όπως προαναφέρθηκε, έρχεται σε αντίθεση με τους στόχους της Ρωσίας να διασφαλίσει τη δική της ασφάλεια.
Γιατί η Ρωσία χρειάζεται το Ναγκόρνο-Καραμπάχ
Σε γενικές γραμμές, το Αρτσάχ είναι ένα πολύ όμορφο και ευχάριστο μέρος για έναν Ρώσο. Μάλιστα, ακόμα πιο ευχάριστο από την Αρμενία, δεδομένου ότι οι ντόπιοι Αρμένιοι μιλούν καλύτερα ρωσικά, είναι απόλυτα φιλορώσοι στις απόψεις τους και είναι πάντα φιλόξενοι με τους ξένους επισκέπτες – η τοπική νεολαία στερείται εντελώς της αλλαζονείας που είναι συχνό χαρακτηριστικό των συνομηλίκων της στο Ερεβάν.
Αυτή δεν είναι η μόνη διαφορά μεταξύ του Αρτσάχ και της Αρμενίας, που θέλουν οι ίδιοι οι κάτοικοι του Καραμπάχ να τονίζουν. Η Δημοκρατία του Ναγκόρνο-Καραμπάχ (NKR) έχει μια σταθερή δημοκρατία, με τακτική αλλαγή κυβέρνησης και δεν υπάρχει εγκληματικότητα – εξάλλου, όλοι γνωρίζονται μεταξύ τους, είναι δεμένοι με δεσμούς αίματος και ενωμένοι για ένα σκοπό.
Για τον ίδιο λόγο, σχεδόν δεν υφίσταται διαφθορά, η οποία την ίδια ώρα διαβρώνει τη «μεγάλη» Αρμενία. Ως αποτέλεσμα, ένα σημαντικό μέρος των ντόπιων πολιτικών, καθώς και των ψηφοφόρων τους, είναι σκεπτικοί σχετικά με την ιδέα της ένωσης με την Αρμενία σε μια ενιαία χώρα. Αυτό μπορεί να φαίνεται απροσδόκητο, αλλά είναι αλήθεια: στο Ναγκόρνο-Καραμπάχ, είναι ευγνώμονες στο Ερεβάν για ό,τι κάνει για αυτούς, θεωρούν τον εαυτό τους αναπόσπαστο μέρος του αρμενικού λαού, αλλά θα ήθελαν να παραμείνουν μια πολιτικά ανεξάρτητη δημοκρατία – το δεύτερο Αρμενικό κράτος, που δεν έχει μια σειρά από προβλήματα και «εγγενή τραύματα» του πρώτου.
Όταν ο σημερινός Πρόεδρος του Καραμπάχ Arayik Harutyunyan ήταν πρωθυπουργός της δημοκρατίας, είχε πει στον ανταποκριτή της εφημερίδας VZGLYAD, σε ιδιωτική συνομιλία τους, ότι θεωρεί τον Ναγκόρνο-Καραμπάχ τον πιο ειλικρινή φίλο της Ρωσίας – αυτόν που απλώς την υποστηρίζει, χωρίς να λαμβάνει τίποτα σε αντάλλαγμα.
Η καλοσύνη ωστόσο δεν φθάνει: παρ’ όλο που το Αρτσάχ είναι ένα ευχάριστο μέρος, η Ρωσία δεν έχει κάποιο κέρδος. Δεν υπάρχουν αγωγοί πετρελαίου, φυσικού αερίου ή εμπορικές οδοί. Δεν υπάρχει τίποτα σε αυτά τα βουνά που να είναι στρατηγικής σημασίας για εμάς. Ωστόσο, το Ναγκόρνο-Καραμπάχ είναι σημαντικό για τη Ρωσική Ομοσπονδία απλώς από το γεγονός της ύπαρξής του.
Για να το καταλάβουμε, αρκεί να φανταστεί κανείς τη συμπεριφορά του Αζερμπαϊτζάν, αφού ανακτήσει τον έλεγχο της περιοχής. Πιθανότατα, θα ενεργήσει με τον ίδιο τρόπο που ενήργησε κάποτε και η Τουρκία – ο κύριος προστάτης και εμπνευστής του δεύτερου πολέμου στο Καραμπάχ. Δηλαδή, θα πραγματοποιήσει εθνοκάθαρση των Αρμενίων και θα ενταχθεί στο ΝΑΤΟ.
Είναι γενικά αποδεκτό στη Ρωσία ότι η ύπαρξη αυτονομιστικών σχηματισμών στο ένα ή στο άλλο κράτος μπλοκάρει το δρόμο τους προς τη Βόρεια Ατλαντική Συμμαχία, βάσει του καταστατικού χάρτη του ΝΑΤΟ. Στην πραγματικότητα, αυτό δεν είναι απολύτως αληθές: δεν υπάρχει τίποτα τέτοιο στη συνθήκη του ΝΑΤΟ, αλλά η απαίτηση για επίλυση όλων των εδαφικών διαφορών με τους γείτονες περιλαμβάνεται στο MAP (The Membership Action Plan), ένα σχέδιο δράσης για την ένταξη, που εισήχθη το 1999.
Αυτή η προϋπόθεση, φυσικά, οφείλεται στο περίφημο 5ο άρθρο της συνθήκης, σύμφωνα με το οποίο μια επίθεση στο έδαφος μιας χώρας θεωρείται επίθεση σε ολόκληρη τη συμμαχία. Υπ’ αυτήν την έννοια οι υποψήφιες χώρες που δεν ελέγχουν ολόκληρη την επικράτειά τους, είναι ένα δυνητικά επικίνδυνο στοιχείο που προσπαθεί να λύσει τα προβλήματά του με την βοήθεια των υπολοίπων μελών. Επισήμως, αυτό δεν αποτελεί εμπόδιο, στην πράξη, όμως, είναι το μεγαλύτερο και μάλιστα το πλέον αξιόπιστο.
Στον μετα-σοβιετικό χώρο, υπάρχουν πολλά παραδείγματα τέτοιων εμποδίων: η Μολδαβία δεν εισέρχεται στο ΝΑΤΟ λόγω της Υπερδνειστερίας, η Γεωργία λόγω της Αμπχαζίας και της Νότιας Οσετίας, η Ουκρανία λόγω της Κριμαίας και του Ντονμπάς. Είναι αλήθεια, ότι το βορειοατλαντικό φως δεν θα ανάψει σύντομα για το Κίεβο και με οποιοδήποτε σενάριο, αλλά στην περίπτωση της Γεωργίας, η σημασία του αυτονομιστικού θύλακα είναι αντιληπτή απ’ όλες τις πλευρές. Δεν είναι τυχαίο ότι, μόλις λίγους μήνες μετά την άρνηση της ενταξιακής διαδικασίας για την Τιφλίδα, ο Σαακασβίλι προσπάθησε να ξεκινήσει τον τυχοδιωκτισμό του στη Νότια Οσετία.
Για το Αζερμπαϊτζάν, το Ναγκόρνο-Καραμπάχ είναι ακριβώς το ίδιο εμπόδιο, ασφαλιστική δικλείδα και άγκυρα. Λίγα λέγονται γι’ αυτό, δεδομένου ότι επίσημα το Μπακού, σε αντίθεση με τη Γεωργία και την Ουκρανία, δεν έχει ακόμη δηλώσει την επιθυμία του να ενταχθεί στο ΝΑΤΟ. Αλλά σε περίπτωση που το κράτος του Αζερμπαϊτζάν πραγματοποιήσει το εθνικό του όνειρο και αποκαταστήσει την εδαφική του ακεραιότητα, η ένταξη στην Βόρεια Ατλαντική Συμμαχία θα γίνει ένα προφανές βήμα γι’ αυτό – με αυτόν τον τρόπο θα εξασφαλίσει το απαραβίαστο των νεοαποκτηθέντων συνόρων με στρατιωτικές εγγυήσεις από τις Βρυξέλλες.
Δεν υπάρχει αμφιβολία: το ΝΑΤΟ όχι απλώς θα δεχθεί το Μπακού – θα το αρπάξει κυριολεκτικά. Η ένταξη του Αζερμπαϊτζάν στις Βρυξέλλες είναι πολύ πιο πολύτιμη από όλα τα κομμάτια της πρώην Γιουγκοσλαβίας ταυτόχρονα (εντάσσονται αμέσως στη συμμαχία μόνο λόγω της επιθυμίας να εξαλείψουν τη ρωσική επιρροή). Θα παρέχει στους Νατοϊκούς αυτό που δεν έχουν τώρα – πρόσβαση στην Κασπία Θάλασσα, καθώς και πρόσβαση στη στρατιωτική υποδομή στα σύνορα δύο πιθανών αντιπάλων: στο νότο της Ρωσίας και στα βόρια του Ιράν.
Βασικός λομπίστας για την λήψη αυτής της απόφασης θα είναι η Τουρκία. Αλλά και όλοι οι άλλοι, συμπεριλαμβανομένων των Ηνωμένων Πολιτειών, θα υπογράψουν χωρίς πολλή συζήτηση, μεταξύ άλλων, προκειμένου να εξισορροπηθεί ο ρόλος της Άγκυρας στην περιοχή. Τώρα ουσιαστικά έχει το μονοπώλιο όσον αφορά την επιρροή στο Αζερμπαϊτζάν, αλλά, στο πλαίσιο της συμμαχίας, θα πρέπει να μοιραστεί την επιρροή της, τουλάχιστον, με τους Αμερικανούς.
Το Μπακού έχει ήδη διαβεί ένα μέρος του δρόμου προς το ΝΑΤΟ – είναι πρώην μέλος του προγράμματος ‘Συνεργασία για την Ειρήνη’, το οποίο έχει ήδη αλλάξει σε ένα μεμονωμένο σχέδιο εταιρικής σχέσης (όπως και η Αρμενία, παρεμπιπτόντως). Τα επόμενα βήματα είναι ο λεγόμενος εντατικός διάλογος (η Ουκρανία και η Γεωργία έχουν αυτό το καθεστώς), και ακολουθείται από το MAP, την εφαρμογή των μεταρρυθμίσεων που περιγράφονται σε αυτό – και φθάσαμε: εάν εξαλειφθεί ο αρμενικός αυτονομισμός, η εμφάνιση μιας στρατιωτικής βάσης του ΝΑΤΟ στην Κασπία είναι πιά θέμα χρόνου.
Σε αυτήν την περίπτωση το μόνο πράγμα που μπορεί να εμποδίσει την είσοδο του Αζερμπαϊτζάν στο ΝΑΤΟ, είναι η ασυμβατότητα με μια προϋπόθεση που διατυπώνεται στη συνθήκη: στο ΝΑΤΟ γίνονται δεκτές μόνο δημοκρατικές χώρες, ενώ στο Μπακού έχει εγκαθιδρυθεί ένας τυπικός ανατολικός δεσποτισμός. Αλλά δεν πρέπει να βασιζόμαστε σε αυτόν τον περιορισμό – η δυτική δημοκρατία είναι κερδοφόρα επιχείρηση και ο Αλίεφ δεν είναι αιώνιος.
Άλλωστε και η ίδια η Τουρκία ήταν μια τυπική δικτατορία μέχρι το δεύτερο μισό της δεκαετίας του 1940, αλλά κατάφερε να αναγεννηθεί ως δημοκρατία και, κατά την πρώτη επέκταση της συμμαχίας, το 1952, εισήχθε επισήμως στο ΝΑΤΟ.
Αφενός ήταν η ίδια η Ουάσιγκτον που ώθησε ενεργά τα πράγματα προς αυτή την κατεύθυνση. Αφετέρου, οι αλλαγές ήταν σύμφωνες με τις φιλοδοξίες της ίδιας της τουρκικής ελίτ. Οι κληρονόμοι του Κεμάλ τόλμησαν να διακινδυνεύσουν τη εξουσία τους (την οποία, παρεμπιπτόντως, έχασαν πολύ σύντομα), με σκοπό να εξασφαλιστούν από πιθανή επέμβαση της ΕΣΣΔ.
Στην Άγκυρα δεν εμπιστεύονταν τον Στάλιν και πίστευαν ότι αυτός, έχοντας χάσει την ελπίδα της σοβιετικοποίησης της Τουρκίας, θα προσπαθούσε να επεκτείνει τις σοβιετικές σοσιαλιστικές δημοκρατίας της Αρμενίας και του Αζερμπαϊτζάν σε βάρος των εδαφών που κατείχε η Τουρκία στο Βαν, στο Ερζερούμ και την Τραπεζούντα, τα οποία έπρεπε να ενταχθούν στην Αρμενία βάσει της Συνθήκης της Ειρήνης των Σεβρών, που αναγνωρίστηκε από τον Σουλτάνο, αλλά όχι από τον Κεμάλ. Για να αποτρέψουν δια παντός αυτήν την απειλή, οι Τούρκοι τέθηκαν υπό την ομπρέλα της συμμαχίας, θυσιάζοντας την εσωτερική πολιτική σταθερότητα.
Το Αζερμπαϊτζάν, αν ανακτήσει τον έλεγχο του Αρτσάχ, θα επιδιώξει έναν παρόμοιο στόχο, την τελική απορρόφηση των αρμενικών εδαφών. Είναι απίθανο να υποβληθεί αίτηση εισόδου στο ΝΑΤΟ από τον Αλίεφ, αλλά, αναπόφευκτα αυτό θα γίνει μετά από αυτόν. Κι αυτό το «μετά», σε περίπτωση καταστροφής του NKR, μπορεί να έρθει πολύ νωρίτερα απ’ ό,τι όταν η σύγκρουση παρέμενε «παγωμένη». Έχοντας το Αζερμπαϊτζάν απαλλαχθεί των εδαφικών του προβλημάτων, που είναι ένα λαχταριστό κομμάτι για το ΝΑΤΟ, οι Ατλαντικοί θα έχουν έναν πολύ καλό λόγο να ενθαρρύνουν εκεί τις «δημοκρατικές μεταρρυθμίσεις», οργανώνοντας ακόμη μια «έγχρωμη επανάσταση».
Εάν το Αρτσάχ παραμείνει αρμενικό, αυτό θα αποτρέψει το Αζερμπαϊτζάν από το να ενταχθεί στη Βόρεια Ατλαντική Συμμαχία, ανεξάρτητα από το ποιος έχει την εξουσία στο Μπακού – κανείς δεν μπορεί να παραιτηθεί οικειοθελώς από το Ναγκόρνο-Καραμπάχ, αυτό είναι θέμα αρχής.
Έτσι, η σωτηρία του μη αναγνωρισμένου αρμενικού κράτους μετατρέπεται σε πολιτικό καθήκον για τη Ρωσική Ομοσπονδία. Ποια θα είναι τα μεταπολεμικά του σύνορα είναι σημαντικό για τους Αρμένιους, αλλά για τους Ρώσους είναι κάτι δευτερεύον – αυτό το ζήτημα θα πρέπει να καθοριστεί κατά τη διάρκεια του «έργου».
Το κυριότερο είναι να καταλάβουμε ότι αυτή η σφαγή δεν έχει πισωγύρισμα. Είναι πλέον υπαρκτός ο κίνδυνος αν καθυστερήσουμε να βρεθούμε στο σημείο που η πτώση του NKR θα γίνει μη αναστρέψιμη. Και τον ρυθμό των τωρινών εξελίξεων, το τέλος μπορεί να μην χρειαστεί καν εβδομάδες, αλλά μέρες.
Πηγή: https://vz.ru/politics/2020/11/2/1068468.html
http://sotiriosdemopoulos.blogspot.com/2020/11/blog-post.html
.
